Terapia schematów ostatnimi czasy cieszy się dużą popularnością. Powodem tego zjawiska może być fakt, że skuteczność tej formy terapii została potwierdzona w badaniach.
Terapia schematu pierwotnie wywodzi się z terapii poznawczo-behawioralnej, jest jednak podejściem integracyjnym. Łączy w sobie elementy terapii poznawczej (ogólne założenia CBT), teorii przywiązania, teorii relacji z obiektem, terapii Gestalt oraz terapii skoncentrowanej na doświadczeniu. Z założenia jest to terapia długoterminowa (1-2 lata lub dłużej) choć pewne elementy można stosować w połączeniu z klasyczną terapią poznawczo-behawioralną. Terapia ta powstała w odpowiedzi na potrzeby pacjentów z zaburzeniami osobowości, choć może być stosowana również w przypadku innych zaburzeń. Twórcą terapii schematu jest Jeffrey Young.
UNIWERSALNE POTRZEBY EMOCJONALNE
Założenia terapii schematu opierają się na uniwersalnych potrzebach emocjonalnych człowieka. Takich jak:
-potrzeba bezpieczeństwa,
-stabilizacji,
– opieki,
-akceptacji,
-autonomii,
-kompetencji,
-poczucia tożsamości,
-swobody wyrażania swoich potrzeb i emocji,
-spontaniczności
-funkcjonowania w świecie o realistycznych, jasno określonych granicach (umiejętność samokontroli).
Potrzeby te są uniwersalne, znaczy to, że wszyscy ludzie je posiadają, ich intensywność oczywiście może się różnić, mają na to wpływ pewne różnice indywidualne i temperamentalne, jedni potrzebują więcej spontaniczności, inni natomiast pragną więcej opieki. Potrzeby te największą siłę mają w dzieciństwie, kiedy to mały człowiek dopiero odkrywa świat, wówczas to zadaniem rodziców jest zaspokojenie tych potrzeb. Celem terapii schematu jest pomaganie już dorosłym ludziom w zaspokajaniu ich potrzeb oraz nauka zaspokajania ich w zdrowy, adaptacyjny sposób przez nich samych
POSTAĆ TERAPEUTY I RELACJA TERAPEUTYCZNA
W terapii schematu relacja terapeutyczna pełni kluczową rolę, jest głównym narzędziem interwencji terapeutycznej. Mówi się o tak zwanym powtórnym ograniczonym, korektywnym rodzicielstwie, co oznacza, że terapeuta stara się zaspokoić potrzeby emocjonalne pacjenta, które nie zostały zaspokojone w dzieciństwie, nie przekraczając przy tym oczywiście granic relacji terapeutycznej.
Terapeuta jest opiekuńczy, ciepły (czasami dosłownie poprzez swój ton głosu) wyrozumiały, pokazuje pacjentowi, że ma on prawo odczuwać całą gamę emocji, również tych trudnych, pokazuje mu, że jego potrzeby są naturalne i zdrowe. Uczy pacjenta, w jaki zdrowy sposób może on zaspokoić te potrzeby samodzielnie oraz pracuje wspólnie z pacjentem nad tym, by budować zdrowe, satysfakcjonujące relacje z ludźmi.
CZYM SĄ NIEADAPTCYJNE SCHEMATY?
Schemat to: (na podstawie książki Terapia Schematów: Przewodnik praktyka, 2017)
-ogólny wszechogarniający motyw lub wzorzec
-składający się ze wspomnień, emocji, przekonań oraz doznań cielesnych
-dotyczący jednostki oraz jej relacji z innymi
-wykształcony w dzieciństwie lub w okresie dojrzewania
-rozwijany przez całe życie
-w znacznym stopniu dysfunkcyjny
Uaktywniają się w specyficznych sytuacjach, zazwyczaj trudnych i stresujących, które mogą przypominać te z przeszłości. Schematy te mają swoje źródło w przeszłych doświadczeniach, kiedy to jako dzieci ktoś słyszał na swój temat przykre komunikaty jak np.: „Jesteś złym dzieckiem”, „Nie potrafisz niczego zrobić dobrze”. Nie zawsze wyrażane są one wprost, czasem mają postać konkretnego klimatu emocjonalnego
LISTA 18 SCHEMATÓW
Jeffrey Young wyróżnił 18 nieadaptacyjnych schematów, tymi schematami są:
–deprywacja emocjonalna: przeświadczenie, że moje potrzeby emocjonalne nie są ważne i nie zostaną zaspokojone
–opuszczenie/niestabilność więzi
-nieufność/skrzywdzenie
-izolacja społeczna, wyobcowanie
-wadliwość/wstyd
-porażka
-zależność/niekompetencja (przekonanie, że „sam nie dam rady, nie poradzę sobie, potrzebuję kogoś”, również może to przybierać skrajne zachowania)
-podatność na zranienie
-uwikłanie/nie w pełni rozwinięte ja
-podporządkowanie się
-samopoświęcenie
-zahamowanie emocjonalne
-nadmierne wymagania/nadmierny krytycyzm
-roszczeniowość/wielkościowość
-niedostateczna samokontrola i samodyscyplina
-poszukiwanie akceptacji i uznania (uzależnianie swojej samooceny od akceptacji innych, co często prowadzi do skrajnych zachowań)
-negatywizm/pesymizm
-bezwzględna surowość
PRZYKŁADY RADZENIA SOBIE Z WYBRANYMI SCHEMATAMI: (na podstawie książki Terapia Schematów: Przewodnik Praktyka, 2017):
| Wczesny nieadaptacyjny schemat | Przykład poddania się schematowi | Przykład unikania schematu | Przykład nadmiernej kompensacji |
| Opuszczenie/Niestabilność więzi | Wybierasz partnerów, którzy nie chcą się zaangażować, a następnie trwa w takim związku. | Unikasz bliskich relacji, często pije w samotności. | Kurczowo trzymasz się partnera, tłamsi go do tego stopnia, że go to odpycha, wówczas gwałtownie atakuje partnera. |
| Poszukiwanie akceptacji i uznania | Starasz się imponować innym. | Uniksz wchodzenia w interakcje z ludźmi, których akceptacji pragnie. | Usilnie starasz się prowokować dezaprobatę innych lub pozostaje w cieniu. |
| Roszczeniowość/Wielkościowość | Zastraszasz innych, by osiągnąć swoje cele, przechwala się własnymi osiągnięciami. | Unikasz sytuacji, w których jest przeciętna, a nie lepsza od innych. | Przesadnie dbasz o potrzeby innych. |
| Samopoświęcenie | Dajesz dużo innym, nie prosząc o nic w zamian. | Unikasz sytuacji, z którymi wiążą się dawanie i branie. | Dajesz innym tak mało, jak to tylko możliwe. |
DLA KOGO TERAPIA SCHEMATÓW?
Terapia schematów będzie dobrym rozwiązaniem dla osób które:
– mają trudności w relacjach z innymi ludźmi
-czują się nieszczęśliwe, ale nie do końca potrafią zidentyfikować, gdzie leży natura problemu
-czują, że ich doświadczenia są do siebie jakoś podobne i stale się powtarzają
-doświadczają trudnych i bolesnych stanów emocjonalnych, cierpią, mają trudności, by poradzić sobie z intensywnymi emocjami i nieprzyjemnymi odczuciami
-gdy wcześniejsze terapie nie przynosiły efektów
Terapia schematu składa się z kilku faz: fazy diagnozy, edukacji pacjenta odnośnie jego osobistych schematów i strategii radzenia sobie oraz fazy zmiany. W tej ostatniej fazie terapeuta pomaga pacjentowi niejako uleczyć schematy i zastąpić nieadaptacyjne strategie radzenia sobie, tymi zdrowszymi, tak, by nawiązywać satysfakcjonujące więzi z ludźmi. Kluczowa jest tutaj wiedza odnośnie własnych schematów (psychoedukacja, samoświadomość).
Bibliografia:
Beck JS, Terapia poznawcza. Podstawy i zagadnienia szczegółowe. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego; 2005.
Young JE, Klosko JS,Weishaar ME. Schema therapy: practitioner’s guide. New York: The Guilford Press; 2003.
Arnoud Arntz, Gitta Jacob, Terapia schematów w praktyce: praca z trybami schematów, Sopot 2016
Matthew McKay i inni., Relacje na huśtawce: jak uwolnić się od negatywnych wzorców zachowań?, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot 2018
Rafaeli E. Bernstein D. P. Young J. (2011). Psychoterapia skoncentrowana na schematach. Wydawnictwo Zielone Drzewo. Instytut Psychologii Zdrowia PTP. Warszawa
